2022-ci il Qərbdə necə yadda qalacaq?

Çox az adam 2022-ci ili – iqlim dəyişikliyinin irəliləməsi, sürətli inflyasiya, iqtisadi artımın yavaşlaması və hər şeydən çox Avropada baha başa gələn müharibə və Asiyada şiddətli qarşıdurmaların tezliklə alovlana biləcəyindən narahat olan bir ili unudacaq. Bunların bəziləri gözlənilən idi, lakin çoxu gözlənilmirdi və hamısı məhəl qoymadığımız dərsləri təklif edir.

araz.az  xəbər verir ki, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.

ABŞ Dövlət Departamentinin keçmiş məmuru Riçard Haassın təhlilində qeyd olunur:

Birincisi, ölkələr arasında müharibədir. Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Ukraynanı suveren, müstəqil bir qurum kimi söndürməyə çalışdığı köhnə imperiya müharibəsi. Məqsəd demokratik, bazaryönlü, Qərblə sıx əlaqələr quran ölkənin Rusiya sərhədlərində inkişaf etməməsi və ruslar üçün cəlbedici ola bilməməsidir.

Təbii ki, gözlədiyi sürətli və asan qələbəni əldə etmək əvəzinə, Putin kəşf etdi ki, öz ordusu o qədər də güclü deyil, rəqibləri onun və Qərbdə bir çoxlarının gözlədiyindən qat-qat qətiyyətlidirlər. On aydan sonra müharibənin sonu görünmədən davam edir.

İkincisi, heç bir tərəfin qarşılıqlı faydalı ticarət və investisiya əlaqələrini pozmaqda maraqlı olmadığı üçün iqtisadi qarşılıqlı asılılığın müharibəyə qarşı dayaq olması fikri artıq etibarlı deyil. Siyasi mülahizələr birinci yerdədir. Əslində, Avropa Birliyinin Rusiyanın enerji təchizatından ciddi asılılığı, ehtimal ki, Putinin işğal qərarına təsir edərək, onu Avropanın ona qarşı durmayacağı qənaətinə gətirdi.

Üçüncüsü, Qərbin Çinə qarşı onilliklər boyu davam edən siyasətini canlandıran inteqrasiya da uğursuzluğa düçar oldu. Bu strategiya da iqtisadi əlaqələrin (mədəni, akademik və digər mübadilələrlə birlikdə) siyasi inkişafa təkan verəcəyinə, əksinə, daha açıq, bazaryönlü, xarici siyasətində mötədil Çinin yaranmasına səbəb olacağına inanırdı. Bunların heç biri baş vermədi, baxmayaraq ki, qüsurun inteqrasiya konsepsiyasında və ya onun həyata keçirilmə tərzində olub-olmaması müzakirə edilə bilər və edilməlidir. Ancaq aydın olan odur ki, Çinin siyasi sistemi daha repressivləşir, iqtisadiyyatı daha statistik istiqamətə doğru irəliləyir və xarici siyasəti daha iddialı olur.

Dördüncüsü, iqtisadi sanksiyalar, bir çox hallarda hökumətin insan hüquqlarının pozulmasına və ya xaricdəki təcavüzünə cavab verərkən Qərb və onun tərəfdaşları üçün seçim aləti olmaqla, nadir hallarda davranışda mənalı dəyişikliklər yaradır. Hətta Rusiyanın Ukraynaya qarşı açıq-aşkar və qəddar təcavüzü belə dünya hökumətlərinin əksəriyyətini Rusiyanı diplomatik və ya iqtisadi cəhətdən təcrid etməyə inandıra bilmədi. Qərbin başçılıq etdiyi sanksiyalar Rusiyanın iqtisadi bazasını aşındırsa da, onlar Putini öz siyasətindən dönməyə inandırmadılar.

Beşincisi, “beynəlxalq birlik” ifadəsini ləğv etmək lazımdır. O, sadəcə yoxdur. Rusiyanın Təhlükəsizlik Şurasında veto hüququ Birləşmiş Millətlər Təşkilatını gücsüz etdi, dünya liderlərinin Misirdə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq üçün son toplantısı isə tam uğursuzluq idi.

Bundan əlavə, COVID-19-a qlobal reaksiya və növbəti pandemiya ilə mübarizə üçün az hazırlıq var. Çoxtərəflilik zərurət olaraq qalır, lakin onun effektivliyi həmfikir olan hökumətlər arasında daha dar razılaşmaların yaradılmasından asılı olacaq. Ya hamıya, ya da heç nə çoxtərəfliliyə, demək olar ki, nəticə verməyəcək.

Altıncısı, demokratiyalar açıq-aydın problemlərlə üzləşir, lakin avtoritar sistemlərin üzləşdiyi problemlər daha böyük ola bilər. İdeologiya və rejimin sağ qalması çox vaxt bu cür sistemlərdə qərarların qəbul edilməsinə təkan verir və avtoritar liderlər çox vaxt uğursuz siyasətlərdən əl çəkməyə və ya səhvləri etiraf etməyə müqavimət göstərirlər ki, bu, zəiflik əlaməti kimi görünməsin və daha böyük dəyişiklik üçün ictimai çağırışları qidalandırsın. Bu cür rejimlər daim, Rusiyada olduğu kimi, kütləvi etiraz təhlükəsi və ya bu yaxınlarda Çin və İranda gördüyümüz kimi reallıqla hesablaşmalıdır.

Yeddincisi, internetin fərdlərə hökumətlərə meydan oxumaq imkanı vermək potensialı qapalı sistemlərə nisbətən demokratik ölkələrdə daha çoxdur. Çin, Rusiya və Şimali Koreyadakı kimi avtoritar rejimlər öz cəmiyyətlərini qapada, məzmunu izləyə və senzura edə bilər və ya hər ikisini edə bilər.

“Splinternet”ə daha yaxın bir şey – çoxlu, ayrı internet – gəldi. Bu arada, demokratik ölkələrdə sosial media qütbləşməni artıran və idarəçiliyi daha da çətinləşdirən yalan və dezinformasiyanın yayılmasına həssasdır.

Səkkizincisi, hələ də Qərb var (coğrafiyadan daha çox ortaq dəyərlərə əsaslanan termin) və ittifaqlar nizam-intizamı təmin etmək üçün kritik alət olaraq qalır. ABŞ və onun NATO-dakı Transatlantik tərəfdaşları Rusiyanın Ukraynaya qarşı təcavüzünə effektiv cavab verib. ABŞ, həmçinin Çindən gələn təhlükəni aradan qaldırmaq üçün Hind-Sakit Okean hövzəsində daha güclü əlaqələr qurdu, əsasən gücləndirilmiş “Quad” (Avstraliya, Hindistan, Yaponiya və ABŞ), AUKUS (Avstraliya, Böyük Britaniya və ABŞ) vasitəsilə. Yaponiya və Cənubi Koreya ilə də üçtərəfli əməkdaşlığı güclənib.

Doqquzuncusu, ABŞ liderliyi vacib olmaqda davam edir. ABŞ nüfuzlu olmaq istəyirsə, dünyada birtərəfli hərəkət edə bilməz, lakin ABŞ passiv və ya kənarda qalacağı təqdirdə dünya ümumi təhlükəsizlik və digər çağırışlara cavab vermək üçün bir araya gəlməyəcək. Amerikanın arxadan deyil, öndən liderlik etmək istəyi çox vaxt tələb olunur.

Nəhayət, bildiyimiz şeylər haqqında təvazökar olmalıyıq. Əvvəlki dərslərdən bir neçəsinin bir il əvvəl proqnozlaşdırıla biləcəyini qeyd etmək təvazökarlıqdır. Öyrəndiyimiz təkcə tarixin geri qayıtması deyil, həm də yaxşı və ya pis, bizi təəccübləndirmək qabiliyyətini saxlamasıdır. Bunu nəzərə alaraq, 2023-cü ilə qədər!

araz.az xəbər portalı.

araz.az xəbər portalı.