XIX əsrin gizli xəritəsi: Qafqazdakı Ermənistan haradadır?

Tarixi sənədləri araşdırarkən bəzi erməni müəlliflərin XX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq, dünya arxivindəki materialları təhrif etdiyini müşahidə etmək olur. Bunlar arasında İrəvan xanlığının erməni dövlətinə, İrəvanın Yerevana, Mətindərənin isə Matendarana çevrilməsi faktları var.

Bu sözləri Oxu.Az-a açıqlamasında uzun illər bu cür “erməni mifləri”nin məhvi ilə məşğul olan professor Kamran Rüstəmov deyib.

Fransız əsilli rusiyalı tarixçi və etnoqraf İvan Şopenin siyahısı və xəritəsinə əsasən, xanlığın ərazisi bu mahallardan ibarət idi:

Vedibasar, Zəngibasar, Qernibasar, Basar-keçər, Dərələyəz, Göyçə, Zəngəzur, Qırxbulaq, Aba-ran, Saadlı, Seyidli, Dərəçiçək, Dərəkən, Talın, Sədrarabad (İ.Şopen. 1852-ci il).

Siyahıda erməni adları tapa bilərsiniz? Buna çalışmayın, belə ad yoxdur.

Şopenin siyahısı və xəritəsi uzun müddət ictimaiyyətdən gizli saxlanılıb.

Rüstəmov Oxu.Az-a İrəvanı idarə edənlərin adlarını da təqdim edib.

Adlara baxın və onlar arasında heç olmasa bir dənə erməni adı tapın…

Ərəb xilafəti dövründə

Əmirlər (640 – 878) Məhəmməd ibn Marvan (693 – 701, faktiki olaraq 699), Maslam ibn Əbd əl-Malik (709 – 715), Cərrah ibn Abdullah əl-Xakami (722 – 724), Maslam ibn Əbd əl-Maliki (725-729), Cərrah ibn Abdullah əl-Xakami (729 – 730), Maslam ibn Əbd əl-Maliki (731 – 732), Marvan ibn Məhəmməd Kru (Kar) (732 – 744), Musafir ibn Kusayr (745 – 750), Əbu Cəfər (750 – 754), Həsən ibn Kaxtaba ət-Tai (754 – 759), Mehdi (760 – 775), Həsən ibn Kaxtaba ət-Tai (771 – 775), Yazid ibn Usayd əs-Sulami (752 – 754) (759 – 769) (775 – 780), Harun (780-786), Xuzayma ibn Xazim ət-Tamimi (786 – 787), Yusuf ibn Rəşid əs-Sulami (787), Yazid ibn Mazyad əş-Şeybani (787 – 788), Ubaydullah ibn Mehdi (788 – 791), Fadl ibn Yəhya ibn Xalid əl-Barmaki (792 – 795), Məhəmməd əl-Amin (795 – 809), Əhməd ibn Yazid əl-Sulami (796-797), (811), Seyid ibn Salm əl-Baxili (798 – 799) (799), Nəsr ibn Həbib əl-Muhallabi (799), Yazid ibn Mazyad əş-Şeybani (799 – 801), Əsəd ibn Yazid əş-Şeybani (801-802), Məhəmməd ibn Yazid əş-Şeybani (802 – 803), Xuzayma ibn Xazim ət-Tamimi (803 – 706), Suleyman ibn Yazid əl-Əmiri (806 – 807),Əyyub ibn Süleyman (807), Yəhya ibn Zuraf (808), Abdullah ibn Məhəmməd (809), Məhəmməd ibn Zuhayr əd-Dabbi (809), Əsəd ibn Yazid ibn Mazyad (809 – 811), İsxak ibn Süleyman əl-Haşimi (811 – 813), Əbu Abdullah (814), Xatim ibn Xarsam ibn Ayan (815 – 818), Yəhya ibn Muad (818 – 819), Əhməd ibn Yəhya (819 – 820), İsa ibn Məhəmməd əl-Mamuni (820 – 823), Məhəmməd ibn Abdullah əl-Kalbi (822 – 824), Zurayk ibn Əli (824 – 825), Əhməd ibn Əbd əl-Ala (825 – 826), Əbd əl-Ala ibn İbrahim (826 – 827), Məhəmməd ibn Xumayd ət-Tusi (827 – 828), Xalid ibn Yazid əş-Şeybani (829 – 832) (841), Əl-Abbas ibn əl-Mamun (832-834), Əl-Afşin Heydər ibn Kaus (835-840), Xalid ibn Yazid əş-Şeybani (841), Xalid ibn Yazid ibn Mazayd əş-Şeybani (842 – 845), Məhəmməd ibn Xalid (845 – 849), Əbu Abdullah əl-Mutazz Billah (849-862), Əl-Abbas ibn əl-Mustain (863 – 865), Abdullah ibn əl-Mutazz (866 – 867), İsa ibn əş-Şeyx əz-Zuxri əş-Şeybani (870), Cəfər əl-Mufavvid (875 – 883).

Çuxursəd bəylərbəyiliyi

Əmir Səd (XIV əsrin sonu 1410-cu ilə qədər), Pir Hüseyn (1410-1413), Pir Yaqub (1420-ci illər), Əbdül (1440-cı illər), Yaqub bəy (1440-cı illər), Həsənəli Qaraqoyunlu (1460-cı illər), Div Sultan Rumlu (1515-ci ildən), Hüseyn xan Sultan Rumlu (1550-ci ildən), Şahqulu Sultan Ustaclı (1550-1575), Məhəmməd xan Toxmaq Ustaclı (1576-1583), Lələ paşa (1577), Xıdır paşa (1583), Məhəmməd Şərif paşa (1604-cü ilə qədər), Əmirgünə xan Qacar (1604/5-1625), Təmasibqulu xan Qacar (1625-1635), Fərhad paşa (1635), Kəlbəli xan (1636-1639), Məhəmmədqulu xan Cığatay Kötük (1639/40-1648), Xosrov (1648-1652/53), Məhəmmədqulu xan Lələ bəy (1652/53-1659/60), Nəcəfqulu xan (1659/60-1663), Abbasqulu xan Qacar (1663-1666), Səfi xan (1666/67-1674), Sarıxan bəy (1674-1675), Səfiqulu xan (1675-1679), Zal xan (1679-1688), Murtuzaqulu xan (1688-1691), Məhəmmədqulu xan (1691-1694), Zöhran xan (1694-1699), Fərzəli xan Qacar (1699-1705), Əbdül Məhəmməd xan (1705-1709), Mehrəli xan (1709-1719), Allahqulu xan (1719-1725), Rəcəb paşa (1725-1728), İbrahim paşa və Mustafa paşa (1728-1734), Əli paşa Dəftərdar (1734), Hacı Hüseyn paşa (1734), Məhəmmədqulu paşa (1735), Pir Məhəmməd xan (1736).

İrəvan qubernatorları

Nazarov İvan İvanoviç, 1849 – 1859 general-mayor Astafyev Mixail İvanoviç, 1860 – 1866 general-mayor Roslavlev Mixail İvanoviç, 1867 – 1880 general-mayor Şalikov Mixail Yakovleviç, 22 mart 1880 – 22 dekabr 1890 general-leytenant Freze Aleksandr Aleksandroviç, 2 fevral 1891 – 16 noyabr 1895 general-leytenant Tizenqauzen qraf Vladimir Fedoroviç, 20 fevral, 1896-1916 Blavatskinin mülki müşaviri Nikifor Vasilyeviç, 1849 – 1861 Dzubenkonun məsləhətçisi Vasili Afanasyeviç, 1861-1865 Buçenin mülki müşaviri Karl İqnateviç, 1865 -1873 Çexovskinin mülki müşavir Valeri Afanasyeviç, 30 dekabr 1873 – 2 sentyabr 1890 Tizenqauzen qraflığının mülki müşaviri Vladimri Fyodoroviç, 29 noyabr 1890 – 29 oktyabr 1892 Nakaşidze knyazlığının mülki müşaviri Mixail Aleksandroviç, 19 noyabr 1892 – 15 aprel 1904 Baranovskun mülki müşaviri Viktor Petroviç, 6 sentyabr 1904 – 1913 polkovnik-leytenant. Çeqodayev knyaz Aleksey Pavloviç, 1913-1914 kollec məsləhətçisi Sqrelbitski Arkadi Yevqenyeviç, 1916 – 1917.

Göründüyü kimi, siyahıda bir dənə də olsun erməni adı yoxdur. Ancaq bunlar hamısı orijinal siyahıdadır. Bəzi müasir tarixi kitablarda təqdim olunan “yeni siyahı”da 20 erməni adına rast gəlinir.

Əli Məmmədov

araz.az xəbər portalı.