photo_311983.jpg

Son günlər Vaşinqton və Ankara münasibətlərində gərginliyin artması müşahidə olunur. Avqustun 17-də ABŞ prezidenti Donald Tramp Türkiyədən idxal olunan alüminium və polada qoyulan rüsumun artması ilə bağlı bəyanat verdi. Trampın bu qərarı, Türkiyə lirəsinin minimuma enməsinə səbəb oldu. Buna cavab olaraq, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyıb Ərdoğan ABŞ-dan idxal olunun tütün məhsulları, spirtli içliklər və avtomobil də daxil olmaqla, bir neçə məhsulun rüsumunu artırdı.

 

Tarixçi Qafqazşünas Oleq Kuznetsov Eurasia Diary-nin müxbirinə verdiyi müsahibədə ABŞ və Türkiyə dövlətləri arasında əslində nə baş verdiyi və bu fikir ayrılığından nə gözlənildiyi barədə danışıb.

 

– Sizin fikrinizcə, Türkiyə və ABŞ arasında son günlərdə nə baş verir?

 

– Son zamanlarda Türkiyə ilə ABŞ arasındakı bir sıra anlaşmazlıqları müşahidə edirik. Bura Türkiyədə baş vermiş uğursuz dövlət çevirilişindən başlayaraq, Tramp hökumətinin tətbiq etdiyi ən son sanksiyalar daxildir. Türkiyənin özünün alüminium istehsalçısı olmadığını nəzərə alsaq, Tramp Türkiyə Respublikasında alınan dəmir və alüminium üzərində rüsumu da artırır.

 

Vergi rüsumu Rusiyaya qarşı tətbiq olunduqda, bunu istehsalçıya qarşı sankiyalar kimi qiymətləndirmək olar. Lakin indiki halda, vasitəçi ölkənin istehsalçı ölkənin infrastrukturuna ciddi zərər verməyəcəyini nəzərə alaraq, ona qarşı məhdudiyyətlər tətbiq etmək cəhdi var. Beləliklə, burada iqtisadi baxımdan çox siyasi məzmun var.

 

Siyasi məzmun Türkiyənin hal-hazırda NATO sistemində ən zəif bənd olması ilə əlaqədardır. İlk növbədə Türkiyə Suriya istiqamətində müstəqil işlər aparır və bu və ya digər halda Qəzza zolağında Həması dəstəkləyir. Hazırda Türkiyə öz suverenliyini müdafiə etmək məcburiyyətindədir və Asiyadakı ən böyük oyunçular ilə əlaqələr qurmalıdır. Bunların siyahısına ABŞ-ın ənənəvi rəqibləri – Rusiya və İran daxildir. Amerika açıq şəkildə İranın düşmən, Rusiyanın rəqib, Türkiyənin isə ABŞ üçün inadkar bir mütəffiq olduğunu bildirib. Təbii ki, yaranan vəziyyətdə Tramp Türkiyəni ABŞ və NATO təsiri altına salmağa çalışır. Lakin hərbi-siyasi planların işə yaramadığını görüb, ABŞ iqdisadi yöndə təzyiqə əl atdı. Onu da qeyd edim ki, bu yalnız ilk baxışdan iqdisadi hücum kimi görünür.

 

– Bu yaxınlarda Türkiyə prezidenti Amerika istehsalı olan elektron avadanlığlara qarşı və ölkəsində dolların istifadəsinə boykot elan etdi. Fikrinizcə, Türkiyə Amerika istehsalı olan avadanlığları nə ilə əvəz edə bilər?

 

– Düşünürəm ki, Türkiyə ABŞ-ı Çin və Cənub-Şərqi Asiyadan gələn avadanlıqlar ilə əvəz edə bilər. Əlbəttə, Türkiyə ABŞ-a qarşı çox böyük kontr-sanksiya tətbiq edir. Ancaq Türkiyə Çin məhsulları ilə öz təhlükəsizliyini təmin edə biləcəyini sübut edərsə, subtropik zonada olan çox sayda ölkə Türkiyə nümunəsini təkrar edə bilər. Rəcəb Təyyib Ərdoğan Türkiyənin ən azı dörd ölkə ilə, Çin, Rusiya, Ukrayna və İran ilə ticarət əlaqələrində dollardan istifadə etməyəcəyini bəyan etdi. Bunlar Türkiyənin xarici ticarət dövriyyəsinin 1/3 hissəsini təşkil edən ölkələrdir. Bu, bazarda dollar kütləsinin azaldılmasına və dolayısı ilə dolların devalvasiyasına gətirib çıxaracaq. Bu da bir müddət Amerikanın pul çap edən dəzgahını dayandıra bilər. Lakin Türkiyənin bu qərarı ABŞ üçün əlverişli ola bilər. Belə ki, Tramp özünün ilk prezidentlik dövründə xarici borcunu 1 milyon azaltmaq istəyini bildirmişdi. Dolların rədd edilməsi ABŞ-ın saxlayacağı və gizlədəcəyi sərbəst dollar kütləsinin formalaşmasına gətirib çıxara bilər və sonra müəyyən bir anda yenə bazara çıxarıla bilər. Bu mənada Ərdoğanın mövqeyi iqtisadi cəhətdən hesablanmış deyil daha çox populist görünür.

 

– Türkiyənin NATO-nu tərk edəcəyini gözləmək olarmı?

 

– Hazırda Türkiyə bilərəkdən bəzi əlaqələrini kəsib, müstəqil şəkildə hərəkət edir. Ancaq bu günə qədər Türkiyənin hərbi sistemi NATO sisteminə tamamilə inteqrasiya olunub və hazırlıqsız şəkildə Türkiyə ittifaqı tərk edə bilməz. Çünki, həmin anda Türkiyə beynəlxalq terrorçuların hücumuna məruz qalacaq. Buna görə, NATO-nun tərkibindən çıxmazdan əvvəl, o, ilk növbədə öz müdafiə sistemini hazırlamalıdır. Belə görünür ki, Türkiyə buna yavaş-yavaş nail olur. Türkiyə Rusiyadan anti-hava əleyhinə müdafiə sisteminin zenit-raket kompleksinin alışını həyata keçirir. Yəni, Türkiyə gələcək də İran və KTMT-yə hərtərəfli inteqrasiya edəcək. Yaxud da su və havada təhlükəsizliyin təmin edilməsi Rusiya və Türkiyə arasında ikitərəfli inteqrasiyanın əsasıdır.

 

Bu, Türkiyə və Rusiya arasında ilk növbədə hərbi-texniki, daha sonra isə iqdisadi çevrilişdir. Sanksiyaları tətbiq etməklə Tramp bir tərəfdən Türkiyəni qərb dünyasından uzaqlaşdırır, digər tərəfdən isə Rusiya və İranla yaxınlaşmasına səbəb olur. Amerikanın Suriya münaqişəsində iştirakı, həmçinin İraqdakı rolu danılmazdır. Qeyd edim ki, bu iki ölkə, Yaxın Şərq regionunda Türkiyə, İran, Rusiya və Azərbaycanı təhdid edən kollektiv qeyri-sabitlik mənbəyidir. Bu səbəbdən, əhalisi çox olan və siyasi baxımdan inkişaf etmiş ölkələr siyasi suverenliyini itiməmək üçün birləşməlidirlər. İndi Tramp ABŞ-ın maraqları baxımdan ağıllı, ancaq regional reallıqları nəzərə almayacaq qədər ağılsız bir siyasət həyata keçirir. O, regional siyasətində ABŞ və onun NATO-dakı müttəfiqlərinin təzyiqlərinə qarşı çıxa biləcək ölkələrin ittifaqını qurur.

 ***

В разногласиях между Турцией и США присутствует политический подтекст – Олег Кузнецов

 Последнее время отношения Вашингтона и Анкары находятся под высоким напряжением. 17 августа президент США Дональд Трамп заявил о повышении пошлин на алюминий и сталь из Турции, что вызвало обвал турецкой лиры до исторического минимума. В ответ на это президент Турции Реджеп Тайип Эрдоган повысил пошлины, на ряд американских товаров, включая табачные изделия, алкоголь и автомобили.

В своём интервью корреспонденту Eurasia Diary известный российский историк-кавказовед Олег Кузнецов рассказал о том, что же на самом деле стоит за разногласиями между Турцией и США и во что может вылиться конфликт между двумя странами-членами НАТО в долгосрочной перспективе

– Что по-вашему, происходит между Турцией и США в последнее время?

– В последнее время мы можем наблюдать целый спектр разногласий между Турцией и США, начиная с неудавшегося государственного переворота в Турции, следы которого тянутся на авиабазу Инджирлик и до последних санкций, которые ввело правительство Трампа, в отношении Турции повысив пошлины на железо и алюминий, закупаемые в Турецкой республике, учитывая тот факт что сама Турция не является производителем алюминия. Когда пошлины вводятся в отношении России, это можно рассматривать как санкции в отношении производителя, а здесь, собственно говоря, есть попытка блокировать посредника с учетом того, что это не принесет какого-либо серьёзного инфраструктурного ущерба для страны производителя.

В этом случае присутствует в большей степени политический, чем экономический подтекст.

Политический подтекст вызван тем, что Турция сейчас является самым мятежным и возможно самым слабым звеном в системе НАТО, которое ведет политику, идущую в разрез с политикой НАТО и США в регионе Большого Ближнего Востока. В первую очередь Турция ведет самостоятельную работу по Сирии, во-вторых, Турция, так или иначе, поддерживает Хамас в секторе Газа.

Сейчас Турция оказалась в ситуации, когда вынуждена отстаивать свой суверенитет на региональном уровне и должна выстраивать отношения с крупнейшими игроками в регионе передней Азии, а к их числу относятся традиционные оппоненты США – Россия и Иран. Причем Америка откровенно сказала, что Иран это главный враг, Россия это главный конкурент, а Турция является самым строптивым союзником для США. В сложившейся ситуации Трамп, разумеется, пытается вернуть Турцию под влияние США и НАТО, вернуть в то подчиненное состояние в каком Турция находилась во времена холодной войны. Однако понимая, что военно-политические меры не срабатывают, начинаются меры экономического давления, хотя эти меры экономические только по форме, но политические по своей сути.

– На днях президент Турции объявил о бойкоте американской электроники. Чем Турция может заменить товары из Америки?

– Сближение с Россией по электронике невозможно потому, что такой развитой индустрии электроники как в США у России нет. В этом случае Турция более ориентирована на замещение американской электроники продукцией из Китая и Юго-Восточной Азии.

Конечно, Турция делает очень серьезный не экономический, а политический жест, говоря о том, что они введут свои контр санкции против США. Однако если Турция докажет, что она способна обеспечить свою безопасность за счёт комплектующих из Китая, тогда очень многие страны, располагающиеся в субтропическом поясе, могут последовать примеру Турции.

На днях Эрдоган объявил, что Турция откажется от использования доллара в международных торговых отношениях как минимум с четырьмя странами, такими как Китай, Россия, Украина и Иран. Это страны, на которые приходится 1/3 турецкого внешнего товарооборота. Это приведёт к сокращению долларовой массы на рынке и соответственно к девальвации доллара, что может на какой-то период остановить американский печатный станок. Однако Турция может сыграть на руку Трампу, который говорил, что он должен сократить на 1 триллион внешний долг США до конца своего первого президентского срока. Отказ от доллара может привести к образованию свободной долларовой массы, которую США может изъять, утилизировать и спрятать, а после, в определённый момент снова выбросить на рынок. В этом смысле позиция Эрдогана выглядит более популистской, чем экономически просчитанной.

– Стоит ли ожидать выхода Турции из НАТО?

– Чем больше экономических противоречий, тем меньше точек соприкосновения между странами одной организации и тем самым больше процесс осмысленной дезинтеграции. Сейчас мы видим, что Турция осознанно обрезает какие-то ниточки, отправляясь в вольное плавание. Однако на сегодняшний день военная система Турции полностью интегрирована в систему НАТО и в одночасье заявить о выходе из альянса, Турция не может. Банально, сразу набегут международные террористы и банально, через воздушное пространство Турции будут летать непонятно, какие самолёты. Поэтому, прежде чем выйти из НАТО и отказаться от единой системы обороны нужно создать свою систему обороны и кажется, она начинает создаваться. Турция закупает у России зенитно-ракетный комплекс противовоздушной обороны, т.е. создается материальная основа для дальнейшей интеграции в Иран и ОДКБ или, по крайней мере, база для двухсторонней интеграции между Россией и Турцией в вопросах обеспечения безопасности на воде и в воздухе.

Это военно-технический, а после уже экономический поворот в отношениях между Россией и Турцией. Вводя санкции, Трамп объявляет Турцию изгоем в отношении западного мира с одной стороны, но с другой стороны он толкает её в объятия к России и Ирану. Учитывая присутствие Америки в Сирии в Сирийском конфликте, а также присутствие Америки в Ираке это практически два региона являющихся источниками коллективной нестабильности в регионе Передней Азии, которые угрожают Турции, Ирану, России и Азербайджану. Поэтому, многочисленные по своему населению и экономически развитые страны должны объединиться, чтобы не утратить своего государственно-политического суверенитета. И сейчас Трамп своей не глупой со стороны интересов США, но глупой политикой с точки зрения того, что не учитываются региональные реалии, создаёт альянс стран, которые могут сообща вполне удачно противостоять давлению и США и их союзникам по блоку НАТО в интересах своей региональной политики.

araz.az xəbər portalı.